اینکه میگویند دعا سلاح مؤمن است یعنی در میادین مختلف قرار است از او گرهگشایی کند، زمانی در میدان جنگ نظامی ورق را به نفع او برمیگرداند و عدهای معدود و با ابزارهای غیرپیشرفته را بر دشمن تا بن دندان مسلح غلبه میدهد و زمانی در تنگناها و بحرانهایی مثل خشکسالی و قهر آسمان، گره از مشکل ما میگشاید؛ چنانکه دعای نوزدهم صحیفه سجادیه برای طلب باران راه را نشانمان میدهد. در شرح و بررسی این دعا با حجتالاسلام مرتضی وافی، رئیس بنیاد بینالمللی صحیفه سجادیه گفتوگویی تفصیلی انجام دادهایم که در ادامه قسمت نخست آن را با هم میخوانیم.
امام سجاد(ع) در دعای نوزدهم صحیفه و طلب باران چه مسیری را پیش روی ما میگذارد که برای شرایط بحرانی امروز بتواند گرهگشا باشد؟
درباره مبحث طلب باران و درخواست باران در خشکسالی، تعبیر دعای نوزدهم بدان معناست که مسئلهای ایجاد شده و امام زینالعابدین(ع) برای آن به دنبال راه حل است. این عنوان در دعای نوزدهم آمده، لذا صرفاً یک دعا نیست بلکه راه حل مسئله است. درواقع امام سجاد(ع) پس از معضل خشکسالی در جامعه، برای رفع آن درخواست باران میکند؛ بنابراین نکته اول این است ما به صحیفه سجادیه و دعاهای آن مثل این دعا به عنوان یک کتاب مسئلهمحور نگاه میکنیم که نظامنامه مسائل را میتوان در آن یافت. یکی از این مسائل همین مسئله خشکسالی است که مبتلابه جامعه امروز ماست. نکته دوم در توجه به دعای نوزدهم این است که حضرت(ع) برای حل این مسئله به دعا رو میآورد. این موضوع تأثیر دعا در نزول باران و رفع خشکسالی را میرساند؛ امام زین العابدین(ع) در چنین مشکل و موضوعی به واسطه دعا از خداوند که خالق ابرها، زمین، آسمان و باران است، درخواست میکند که در این مشکل وی را یاری دهد. آیات قرآن نیز این موضوع را تأیید میکند؛ همانند آیهای که خداوند میفرماید به مردم بگو خدا به شما توجهی نمیکرد اگر این دعای شما نبود. این امر نشان میدهد خدای متعال اراده کرده کارها را به واسطه دعا، درخواست و حال اضطرار و نیاز انسان حل کند. اینکه چرا خداوند پیش از دعا تفضل نمیکند و به دنبال دعای بندگان خود است، دلایل خاص خودش را دارد. اصل قضیه به این برمیگردد که دعا کردن یک اصل تربیتی در وجود انسان است و خدا به این وسیله این اصل تربیتی را در انسان زنده میکند تا او را متوجه خویش کند. خداوند تأکید دارد دعا یکی از مهمترین راههای تربیت شخصیت انسان است.
نکته سوم در دعای نوزدهم این است که امام سجاد(ع) نشان میدهد انسان میتواند از یک جریان طبیعی در عالم خلقت همانند خشکسالی یا فراوانی آب و نزول باران و... به واسطه موقعیت و فضایی که فراهم میکند به آگاهی و سطح بالاتری از معرفت برسد.
آیا دعای نوزدهم صحیفه سجادیه صرفاً طلب باران است یا منظومهای از آموزهها را در خود جای داده است؟
امام سجاد(ع) در دعای خویش از خداوند طلب باران میکند، اما این دعا در صحیفه سجادیه در چندین فراز آمده است. اینکه امام سجاد(ع) ضمن دعا موضوعات دیگر را نیز با جریان نزول باران مرتبط میکند، حکایت از این دارد که انسان میتواند در تمام اتفاقات زندگی، این زمینه را برای خود ایجاد کند که به معرفت، آگاهی، دانش و تقویت نگاه و بینش برسد. ما در عرصههای ارتباط مؤثر برگرفته از صحیفه سجادیه چهار حوزه ارتباطی را تعریف میکنیم که شامل ارتباط انسان با خود، ارتباط انسان با خدای خود، ارتباط انسان با دیگران نظیر همسایه، پدر، مادر و فرزند و ارتباط با طبیعت و پیرامون میشود. امام سجاد(ع) براساس این نگاه دینی، به انسان تلقین میکند درست است تو در عالم، اشرف مخلوقات هستی و قرار است خلیفهالله باشی، اما برای رابطه تو با طبیعت و پیرامونت دعا داریم؛ بهطور مثال برای ماه، دعای اول ماه داشته یا برای زمانها دعای ورود به ماه رمضان داریم. ارتباط ما با عالم ملکوت نباید ارتباط ضعیفی باشد و باید با آنها نیز این ارتباط برقرار شود و بلد باشیم چگونه ارتباط مؤثری با آنها برقرار کنیم. هرگاه سراغ دعای نوزدهم میرویم در نگاه اول تفاوت این دعا را با یک دعای معمولی متوجه میشویم.
برخی اینگونه تعبیر میکنند که در دوران امام سجاد(ع) علم پیشرفت نکرده بود، اما الان علم و فناوری باید این مشکلات را حل کند. آیا این دعا یک نقشه راه محصور در زمان بوده یا فراتر از آن است؟
یکی از ویژگیهای دعاهایی که از زبان معصومین(ع) به ما رسیده، این است که دعا جامانده از فضای علمی و دانش روز نیست. دعا یا با دانش روز همراه میشود و یا به عنوان یک موضوع پیشرو، فراتر از جریان علم حرکت میکند، بنابراین ما معتقدیم در برخی از این دعاها اسرار و دانشهایی وجود دارد که پس از گذشت قرنها دانشمندان به آن علم و دانش دست مییابند، در حالی که امام سجاد(ع) چندصد سال پیش اینگونه مطرح کردند. اتفاقاً یکی از نشانههای دعاهایی که از اهلبیت(ع) به ما رسیده، این است که یا باید عقل و علم و دانش روز آن را تأیید کند یا نکتهای باشد که به عنوان یک حرکت پیشرو بتوان از آن یاد کرد، لذا هیچ تعارض و تناقضی از نظر توجه به دعا در کنار رهیافتههای علمی و دانش روز وجود ندارد. نکته بعدی اینکه در همین دعای نوزدهم وقتی نگاه میکنید، درمییابید این دعا صرف یک دعای معمولی نیست، یک بخش این دعا درخواست باران است اما در همین درخواست باران، امام سجاد(ع) ویژگیهایی را برمیشمارد که نشان میدهد زمینههای این ویژگیها باید ایجاد شود. چه بسا بخشی از این زمینهها به دست انسان، عقل انسان، تدبیر انسان و علم روز شکل میگیرد. همچنین زمانی که جریان، برکت و حیات بخشیدن به زندگی است، نشان میدهد مسئله صرفاً نزول باران نیست بلکه مصرف بهینه و بهرهوری نسبت به آن نعمت را نیز باید مدنظر قرار داد. این امکان وجود داشت در کنار نزول باران شاهد هدررفت آب باشیم، لذا حضرت در قالب دعا صرفاً طلب باران نمیکند. درواقع این دعا راهکاری برای انسان است که تو چگونه باید باشی. امام سجاد(ع) در این دعا عنوان میکند خدایا برای راحتی و سلامتی مخلوقات به آن شکل بده. این یعنی خداوند اِبا دارد این امور را جاری کند مگر به واسطه اسباب و وسایط آن. قرار نیست یکمرتبه یک اتفاقی غیرمنتظره و خارقالعاده رخ دهد.
نظر شما